- તર-બ-તર-હરદ્વાર ગોસ્વામી
- કોઈ પણ નવોદિત કવિ કાવ્યલેખનનો પ્રારંભ કરે એમાં એના ગમતા આઠ દસ વિષયમાં ચંદ્ર હોય જ
સમાતા નથી નામ ઇતિહાસ પાને,
જરા મોટો કરશો હવે હાંસિયાને?
ઉભો ખાલી ખીસ્સે ભરેલા બજારે,
ઉપડતા નથી પગ ઘરે પણ જવાને.
બધા પાત્ર મનમાં વસી જાય ત્યારે,
બરાબર એ અટકાવવાનો કથાને.
જણાવીને અંગત કહો કાનમાં એ,
હકીકત જે પહોંચાડવી હો બધાને.
- કુણાલ શાહ
વિજ્ઞાાનમાં ભૌતિક વિશ્વ અંગે અનુભવજન્ય જ્ઞાાનનું વર્ગીકરણ અને પરીક્ષણ થાય છે. કાર્ય-કારણના આધારે સિદ્ધાંતો સ્થાપિત થાય છે. ભવિષ્યવાણી વ્યક્ત થાય છે અને માનવ જીવનના ભવિષ્યને ઉજ્જવળ બનાવવાનો યત્ન આદરાય છે. માનવકલ્યાણ માટે વિજ્ઞાાન કામ કરે છે. ભારતે 'ચંદ્રયાન-૨' અવકાશમાં તરતું મુક્યું. જાણે ચાર ચાંદ લાગી ગયા ! જેના રાષ્ટ્રધ્વજમાં એક ચાંદ છે એ હજુ આતંકવાદના અંધારામાં જ જીવે છે. વૈજ્ઞાાનિકોના તપને વારંવાર વંદન. સાધના કરનાર ષિ મુનિ જેમ એમને પણ પ્રણામ કરવા રહ્યા. રાત દિવસની આ મહેનત સીધી રીતે દેખાતી ન હોવાથી ઘણીવાર આપણે એમને અન્યાય કરીએ છીએ.
માનવીએ ચંદ્ર પર પ્રથમ પગલું મુક્યું એ સુવર્ણ ઘટનાની ઉજવણી સમગ્ર વિશ્વમાં થઇ રહી છે. ૫૦ વખત થવી જ જોઈએ. નાની સૂની ઘટના નથી. 'લોસ્ટ મૂન' પુસ્તકમાં ચંદ્ર પર પહોંચવાની દિલધડક ઘટનાને બખૂબી આલેખિત કરવામાં આવી છે. ત્રણ અવકાશયાત્રીઓની વીરતાની વાર્તા છે. ધરતી પર પરત આવ્યાની દિલધડક દાસ્તાન છે. મિશનના કમાન્ડર અને લેખક જિમ લોવેલ અને તેના બહાદુર સહઅધિકારી જેફરી ક્લુગરના શબ્દોમાં સચ્ચાઈ અને સાહસનો સરવાળો છે. જયારે જયારે અવકાશ સંશોધનના ઇતિહાસની વાત નીકળશે ત્યારે ત્યારે 'લોસ્ટ મૂન'ને યાદ કરવામાં આવશે. ચંદ્ર પર પગલું માંડયાના વધામણાની રોન હાવર્ડ દિગ્દશત ફિલ્મ 'અપોલો ૧૩' પણ જોવા જેવી ખરી.. એ સમયના અમેરિકાના પ્રમુખ કેનેડીનો 'મિશન મૂન' માટે ખૂબ વિરોધ પણ થયેલો. એ પછી પરિણામ જે આવ્યું એ આપણી સામે છે. ચંદ્ર પર પગ મૂકી નીલ આર્મસ્ટ્રોંગએ કહ્યું કે 'માનવીનું આ એક પગલું, માનવજગતની બહુ મોટી ફલાંગ છે.' વિજ્ઞાાન થકી માનવ જાત આવી અનેક છલાંગ ભરતું મારતું રહ્યું છે. મહાભારતનો સંજય આજે જાણે ટેલિવિઝન બનીને આવ્યો છે. સંજય જગતનો પ્રથમ લાઈવ કોમેન્ટેટર હતો. નીલનું સેન્સ ઓફ હ્યુમર અદભુત હતું. ભારતના પ્રવાસ દરમિયાન ઇન્દિરા ગાંધીના વિશ્વાસુ નટવરસિંહે કહ્યું કે 'અમારા પ્રધાનમંત્રી આપનું ચંદ્ર પર પ્રથમ પગલું જોવા આખી રાત જાગ્યા હતા'
ત્યારે હસતા હસતા નીલે કહ્યું હતું કે 'હવે બીજીવાર ચંદ્ર પર જવાનું થશે ત્યારે વધુ વાર નહીં લગાડું.. જેથી કરીને આપને ઉજાગરો ન થાય...'
'ચંદ્ર એક માત્ર કુદરતી ઉપગ્રહ છેદ આવી વૈજ્ઞાાનિક સમજ તો બહુ મોડેથી આવી પણ દાદીની ચાંદામામા તરીકેની વૈચારિક સમજ તો બહુ જ વહેલા આવી ગઈ હતી. ચંદ્રની આંખ સામે મોટા થયેલા આપણે અથવા તો આપણી આંખ સામે મોટા થયેલા ચંદ્રના બહુવિધ સ્વરૃપ નિહાળ્યાં છે. બાળપણમાં ચાંદામામા, યુવાન થતા પ્રેયસીના ચહેરા જેવો ચાંદ અને વૃદ્ધાવસ્થામાં પૂજનીય ચાંદ. વૈજ્ઞાાનિકો પહેલા કવિઓ કલ્પનાથી ચંદ્રની સફર ખેડી ચૂક્યા હતા. આમેય કોઈ રિસર્ચની શરૃઆત હાઈપોથિસિસથી થતી હોય છે. કવિતા જગતે તો ચાંદને ખૂબ લાડ લડાવ્યા છે. હરીન્દ્ર દવેના શબ્દોમાં કહીએ તો 'સ્હેજ ચાંદની છલકીને તમે યાદ આવ્યા..' ગોપનાથના દરિયાકિનારે સર્જાયેલું ગુજરાતી ભાષાના ઘરેણાં જેવું કાવ્ય ' સાગર અને શશી'.આ ભરતી-ઓટ ના લીધે ચંદ્ર અને પૃથ્વીની ધરીની સ્થિતિશક્તિમાં ઘટાડો થાય છે. કોઈ પણ નવોદિત કવિ કાવ્યલેખનનો પ્રારંભ કરે એમાં એના ગમતા આઠ દસ વિષયમાં ચંદ્ર હોય જ. આખો દિવસ દોડધામમાં પસાર થઇ જાય છે, પણ રાત પડે એટલે ડનલોપી પલંગમાં પણ અનિદ્રાદેવી આસન જમાવે ત્યારે ચાંદ સહારો બને છે. ગરીબ લોકોને સપનામાં ચાંદને નિહાળવાનો, વિરહી પ્રેેમીને તારા ગણવામાં, બાળકોને પરીકથાની સૃષ્ટિમાં લઈ જવામાં અને વડીલોને ખાલીખમ સમયમાં સ્મૃતિઓનું અજવાળું પાથરવામાં ચંદ્ર વહારે આવે છે.
ફિલ્મ જગતે પણ ચાંદને ખૂબ માન મરતબો આપ્યો છે. 'આજનો ચાંદલિયો મુને લાગે બહુ પ્યારો' જેવી ભાવસભર ભાવાભિવ્યક્તિ આજનાં ફિલ્મ ગીતોમાં ક્યાંક ખૂટે છે. 'ચાંદ આહે ભરેગા' થી 'ચંદા કી કટોરી' સુધીના વેરીયસ મૂડને આલેખાયા છે. ભૂખ્યાને રોટલી જેવો અને સમૃદ્ધને સૌન્દર્યના પ્રતીક જેવો ચાંદ લાગે છે. 'રોમિયો અને જુલિયેટ'માં શેક્સપિયર કહે છેO, Swear not by me moon, the in constant moon, that monthly changes in her circled ord, let’s that thy love prove likewise variable.¥'આજ વાત અભિવ્યક્તિ ફેરે બીજા મધ્યકાળના મહાન સર્જક દયારામ પદમાં કહે છે ' હવે સખી નહીં બોલું, નહીં બોલું રે, કદાપિ નંદકુંવરની સંગે, રે હે મુને શશીવદની કહે છે રે, ત્યારની દાજ લાગી છે રે મારે હૈયે.'
ભારતીય સંસ્કૃતિનાં ચંદ્ર સાથે જોડાયેલા અનેક તહેવારો છે. ખારવા પ્રજાતિ દેવ તરીકે પૂજે છે. મુસ્લિમો ચાંદ જોઈ રોજા તોડે છે તો હિંદુ સંસ્કૃતિમાં કડવા ચોથ એટલે નારીના સમર્પણનો સંદેશ આપતો તહેવાર. પરિણીત પુરુષોનો એક દિવસ રાજ કરવાનો દિવસ...! પતિ દીર્ધાયુ થાય એવી અંદરની આરત હોય છે. યમદૂત પાસેથી પતિને પાછો લઇ આવી શકે એ 'નારીશક્તિ'ને દંડવત પ્રણિપાત જ હોય. વિક્રમ સંવત આસો સુદ પૂનમ એ ચંદ્રના નામે લખાયેલો દિવસ (રાત) છે. પૂર્ણ કળાએ ખિલવાની અને ખૂલવાની હજારો ક્ષણોનો સરવાળો એટલે શરદ પૂનમ. દૂધ પૌવા સાથે દૂધમલી સૃષ્ટિને આસ્વાદવાનો અવસર એટલે પૂર્ણિમા. એ દિવસે સૃષ્ટિ નવપલ્લિત અને નવોઢા થઇ જાય છે. સફેદ વસ્ત્રો પહેરી પૃથ્વી જાણે અભિસાર કરવા નીકળી હોય..! કોઈ કુરુપ હોતું નથી, સમગ્રતયા સૌન્દર્યના સાક્ષાત્કારની ક્ષણ હોય છે.
ચંદ્રને મન સાથે સીધો સંબંધ છે. જ્યોતિષીઓ એટલે ચંદ્રનો નંગ પહેરવાનું કહે છે. સર્જકોનો ચંદ્ર બળવાન હોય છે. એટલે જ એના અક્ષરનું અજવાળું સૂર્ય જેવું દાહક નહીં પણ ચંદ્ર જેવું શીતળ હોય છે. 'હથેળી પર ચાંદ બતાવવો' કહેવતનો અર્થ લાલચ આપવી થાય પણ જ્યોતિષ પ્રમાણે જેની હથેળીમાં ચાંદ આકારની રેખાઓ હોય એને ખૂબ જ નસીબદાર માનવામાં આવે છે. એ જે હોય તે પણ શરદપૂનમની રાતે, દરિયાના કિનારે બેઠા બેઠા ચાંદ જોવા મળે એ નસીબદાર છે.
આવજો
જે દુઃખ બીજા પાસે વ્યક્ત ન થઇ શકે એનાથી ચઢિયાતું દુઃખ કોઈ નથી.
-લોંગફેલો
from Magazines News - Gujarat Samachar : World's Leading Gujarati Newspaper https://ift.tt/fpAkLyX
ConversionConversion EmoticonEmoticon