'એક સાંધે અને તેર તૂટે એવા ટેન્શન વચ્ચે જીવતા નાના માણસ પાસે આપણે ઊંચા વર્તનની આશા પણ ક્યાંથી રાખી શકીએ ? જેને આપણે દુશ્મન માનતા હોઈએ એનો કરુણ ઇતિહાસ જાણીએ તો નફરત મહોબ્બતમાં બદલાઈ જાય'
'જો બેટા, તું તેજસ્વી અને હોંશિયાર છે, એ વાત સાચી, પણ ચબરાકપણું, ચાલાકપણું, અને ચંચળતા એ બધાંને વશમાં રાખવું એ પણ એક કલા છે. નોકરીદાતાને તેજસ્વી ઉમેદવારો ગમે છે પણ ઇન્ટરવ્યૂ દરમ્યાન 'ચાંપલાશ' કરતા લોકો લેશમાત્ર ગમતા નથી. તું એમ માને છે કે ઇન્ટરવ્યૂ આપનારનો હાથ ઊંચો અને ઇન્ટરવ્યૂ લેનારનો હાથ નીચો, કારણ કે એને પણ સારા માણસની ગરજ છે. આ ભ્રમમાંથી તારે બહાર આવવાની જરૂર છે. ઇજ્જત આપનાર હંમશાં મોટો કહેવાય. તને બોલાવનાર યજમાન કહેવાય અને તું ક્ષણિક મેહમાન. યજમાન મોટો છે, મહેમાન નહીં' - વિશેષના પપ્પા મન્મથરાયે કહ્યું.
'પપ્પા, તમારા આ બધા જૂનવાણી વિચારો છોડો. તેજસ્વી માણસે શા માટે નમવું જોઇએ ? સમાધાનવૃત્તિ દાખવી જીવી ખાનારા અનેક છે પણ સ્વમાનના સંત્રી બની અણનમ રહેનાર લાખ્ખોમાં એક. વીર ભગતસિંહે અંગ્રેજો સાથે સમાધાન કરી શરણાગતિ સ્વીકારી હતી ? સુભાષચંદ્ર બોઝે અંગ્રેજો સામે નમતું જોખ્યું હતું ? ગાંધીજી અન્યાયનો શિકાર બની મૌન ધારણ કરી બેસી રહ્યા હતા ? આવા મહાપુરુષો જ મારી પ્રેરણા છે. હું નોકરી કરીશ, પણ સ્વમાન સાથે. જે ક્ષણે મારા સ્વમાન પર ઘા થશે, એ ક્ષણે હું નોકરીને તિલાંજલિ આપી દઈશ. બસ, મારું સ્વમાન જળવાય એવા આશીર્વાદ આપો.'
અને પપ્પાના આશીર્વાદ લઇ તેમને વંદન કરી વિશેષ નોકરીના ઇન્ટરવ્યૂ માટે વિદાય થયો હતો.
ઇન્ટરવ્યૂ સ્થળે પહોંચ્યો, ત્યારે બધા ઉમેદવાર મૌન ધારણ કરી શિસ્તબધ્ધ બેઠેલા હતા. વિશેષ જતાં વેંત એ બધાને પૂછ્યું: 'અહીં ઇન્ટરવ્યૂ છે કે બેસણું ? સ્મશાનવત્ શાન્તિ કેમ ?' - બધા હસી પડયા પણ આક્રોશ નામના પ્યુનને વિશેષ તરફ ધસી આવતો જોઇને સહુ શાન્ત થઇ ગયા. એમને થયું, બિચારા આ નવયુવકને હમણાં જ આક્રોશ ધક્કો મારીને દરવાજા બહાર ધકેલી દેશે.
'એ ય, તને ખબર નથી કે આ મિ. રૂઆબની ઓફિસ છે ? રૂઆબ સાહેબનો રૂઆબ બાર ખાંડીનો છે, અને મારો ચોવીસ ખાંડીનો. છાનો માનો અહીં લાઈનમાં ગોઠવાઈ જા. અહીં મારું રાજ ચાલે છે, સમજ્યો ? આક્રોશે ધમકીના સ્વરમાં કહ્યું:'
'ઓ હો ! મને આજે ખબર પડી કે ચા કરતાં કીટલી વધુ ગરમ હોય છે. આક્રોશ, તમાર ેએ પણ યાદ રાખવું જોઇએ કે રાજાનો વેશ ધારણ કરવાથી ભિખારી રાજા નથી બની જતો. મારી દ્રષ્ટિએ તમે સાત જનમ પ્યુન જ બનશો. મને 'તું' કહેવામાં તમારી તુચ્છતા વસાઈ આવે છે !' - વિશેષ કહ્યું ..
'તારા જેવા ઉદ્ધત માણસની સાન ઠેકાણે લાવવા જ બોસે મને છૂટ આપી છે. નોકરીમાં પસંદ થઇશ તો પણ તારો ખરો બોસ હું હોઈશ, હું મિ. આક્રોશ પહેલવાન.'
'તો ચાલ, આ રૂમની બહાર મિ. પહેલવાન. જોઇએ તમારી બહાદુરી કેટલી છે ?' - વિશેષે કહ્યું.
'બહાર શું કામ અહીં જ તને પરચો બતાવી દઉં' - કહી આક્રોશે વિશેષ પર હાથ ઉગામવાની કોશિશ કરી, પણ વિશેષે તેનો હાથ પકડી એટલો બધો આમળ્યો કે તેનાથી ચીસ પડાઈ ગઈ ! આક્રોશની ચીસ સાંભળી મિ.રૂઆબ બહાર દોડી આવ્યા. અને પ્યુન આક્રોશ પાસે ઉભેલા વિશેષને પૂછ્યું: 'આ બધું શું નાટક માંડી રહ્યા છો ?'
'ના સર, આ નાટક નથી. નાટકનો અંત છે. ખલનાયક ઉર્ફે વિલનને તેની મર્યાદાનું ભાન કરાવી રહ્યો હતો.'
'સાહેબ, આ બદમાશનો ઇન્ટરવ્યૂ લેશો નહીં, એને કાઢી મૂકો. મારું અપમાન એ તમારું અપમાન છે, કારણ કે - આક્રોશ આગળ બોલતો અટકી ગયો.'
'આવનારની અદબ તારે જાળવવી જોઇએ, આક્રોશ. તું મારો માનીતો છો, એનો અર્થ એ નથી કે તને બીજાનું અપમાન કરવાનો હક છે' - મિ. રૂઆબે કહ્યું.
'સર, આપની વાત સો ટકા સાચી છે. મિ. આક્રોશ પ્યુન છે, છતાં મેં એમને 'તમે' કહીને સંબોધ્યા છે, જ્યારે એમણે મને 'તું' કારે બોલાવ્યો છે' - વિશેષ ચોખવટ કરી.
'ઓ.કે. બેસો' - કહી મિ. રૂઆબ પોતાની ચેમ્બરમાં ગયા અને પાંચ જ મિનિટમાં આક્રોશને તેમણે તે જગાથી ખસેડી લીધો અને બીજા પ્યુન ભાર્ગવને તેની જગાએ હાજર કર્યો.
ભાર્ગવે આવતાંની સાથે સહુ ઉમેદવારોને 'નમસ્તે' કહ્યું અને સહુને ક્રમવાર ઇન્ટરવ્યૂ માટે મોકલવામાં આવશે કહી નિરાંતે પ્રતીક્ષા કરવા વિનંતી કરી.
ઉમેદવારોએ હાશકારો અનુભવ્યો. એમના મનમાં જાણે પેલી પંક્તિઓ ઘૂમરાતી હશે: 'આનંદ કહે છે પરમાનંદને માણસે માણસે ફેર' ! ક્યાં આક્રોશનું ઉદ્ધતાઈભર્યું વર્તન અને ક્યાં ભાર્ગવની શાલીનતા !
એક ઇજનેર, એક ઓફિસ સુપ્રિન્ટેન્ડેન્ટ અને એક ડેટા એન્ટ્રી ઓપરેટર - એમ ત્રણ વ્યક્તિઓ પસંદ કરવાના હતા. પંદર ઉમેદવારો ઇન્ટરવ્યૂ માટે હાજર હતા.
ઇન્ટરવ્યૂ શરૂ થયા. એક પછી એક ઉમેદવારો ઇન્ટરવ્યૂ આપી વિદાય થવા માંડયા. ભાર્ગવે મિ. વિશેષને કહ્યું હતું ઃ 'સર, આપને વહેલા જવું હોય તો બોસને પૂછી આપને વહેલા મોકલું'
'ના. હું સહુથી છેલ્લો આવ્યો એટલે ઇન્ટરવ્યૂ આપવા પણ છેલ્લો જ જઈશ. મારે મારી જાતને નથી છેતરવી' વિશેશે કહ્યું ...
અને પોતાનો વારો આવતાં વિશેષ ઇન્ટરવ્યૂ આપવા માટે મિ. રૂઆબની ચેમ્બરમાં પ્રવેશ્યો. એણે 'નમસ્કાર સર' કહી મિ. રૂઆબના પ્રતિભાવની પ્રતીક્ષા કરી. મિ. રૂઆબે કહ્યું: 'પધારો, અને ખુરશી પર બિરાજો.'
'અરે સર ! આપ આટલું શુદ્ધ ગુજરાતી બોલતા હશો એની તો મને કલ્પના જ નહોતી પ્યુન આક્રોશે તો આપનું જુદું જ ચિત્ર રજૂ કર્યું હતું !' - વિશેષે જવાબ આપ્યો.
'જે બન્યું તે વિસરી જાઓ. ફરગેટ અને ફરગીવ. એક સાંધે અને તેર તૂટે એવા ટેન્શન વચ્ચે જીવતા નાના માણસ પાસે આપણે ઊંચા વર્તનની આશા પણ કેવી રીતે રાખી શકીએ ? જેને આપણે દુશ્મન માનતા હોઈએ એનો કરુણ ઇતિહાસ જાણશો તો આપણી નફરત મહોબ્બતમાં બદલાઈ જાય !'
વિશેષે મિ. રૂઆબના ચહેરા તરફ નજર કરી. એમનું નામ પાડનાર ફોઇબા ખોટાં ઠર્યાં હતાં. નામ હતું 'રૂઆબ' પણ વર્તનમાં હતી નમ્રતા ! જો ઇન્ટરવ્યૂ લેનાર અહંકાર દાખવશે તો પોતે ઇંટનો જવાબ પથ્થરથી આપશે, એવી માનસિકતા સાથે ઇન્ટરવ્યૂ માટે હાજર થયેલો વિશેષ આજે પહેલી વખત પોતાની હાર મહેસૂસ કરતો હતો.
'હવે મિ. વિશેષ થોડીક કામની વાતો કરી લઈએ.'
'ઓ.કે. સર' - વિશેષે કહ્યું.
'તમે સિવિલ ઇજનેર છો. તમને કંપની નોકરી આપે તો બાંધકામનું ખર્ચ બનાવવા તમે કયાં પગલાં લો ?' - મિ. રૂઆબે પૂછ્યું.
'સર, કંપનીની પ્રતિષ્ઠા 'ક્વોલિટી'વર્ક સાથે સંકળાયેલી છે. ગુણવત્તાયુક્ત કામ એ પોતે જ 'ઇન્વેસ્ટમેન્ટ' છે. હું દુર્વ્યય અટકાવી શકું' પણ ગ્રાહક સાથે દગો ન જ કરી શકું - વિશેષે નિર્ભયતાપૂર્વક કહ્યું.
'તો પછી તમને નોકરીએ રાખ્યાનો ફાયદો શો ? નોકરીઆત તો સાધન છે, સાધ્ય તો છે નફો' મિ. રૂઆબે વાત આગળ ચલાવી.
'સર, આપની વાત સાચી, પણ નફો એટલે સામેની વ્યક્તિનું શોષણ નહીં મારા દાદાજી કહેતા હતા: 'માણસે ગાય દોહનાર ગોવાળીઆની જેમ નફો રળવો જોઇએ'' વિશેષ મક્કમતાપૂર્વક કહ્યું.
'એટલે તમારી વાત હું સમજ્યો નહીં. ગોવાળીઆની ગાય દોહવાની ક્રિયા અને નફાને શો સંબંધ ?' મિ. રૂઆબ સહેજ ગૂંચવાયા.
વિશેષે કહ્યું ઃ 'સર, સીધી વાત છે. કોઈ કુશળ ગોવાળીઓ વાછરડાને ભૂખ્યું રાખ્યા સિવાય દૂધની તાંબડી ભરી લે છે, તમે વેપારીએ ગ્રાહક નામના વાછરડાને અન્યાય કર્યા સિવાય નફો રળી લેવો જોઇએ.'
'તો તો મને લાગે છે તમારા આદર્શવાદી વિચારો કંપની માટે વિકાસનો વિષય નહીં બની શકે' મિ. રૂઆબે, વિશેષને વધુ માપવા વિધાન કર્યું.
'સર, પસંદગી આપની. વિકાસને વિનાશથી અળગો રાખવો હોય તો માણસે 'શોર્ટકટ'ના લાભોથી મુક્ત રહેવું જોઇએ. આપના વિચારોમાં પરિવર્તન થાય એ માટે હું ભગવાનને પ્રાર્થના કરીશ.' વિશેષે નિર્ભયતાપૂર્વક જવાબ આપ્યો.
'એક્સેલન્ટ, મારે તમારા જેવા ઉન્નત વિચારોવાળા ઇજનેરની જરૂર હતી. અત્યાર સુધી ચાપલૂસ ઓફિસરો અને કર્મચારીઓએ મને ગેરમાર્ગે દોર્યો છે. ખુશામતીઆઓને ઝેરીલા નાગ માનવાને બદલે લોકો શા માટે તેમને અમીનો કૂપો માને છે. એ જ મને સમજાતું નથી ! તમે માત્ર પદવીધારી ઇજનેર નથી, પણ શિક્ષણને દીપાવનારા યુવક છો. એ માટે તમને ધન્યવાદ. તમારી પસંદગી કર્યાનું મને ગૌરવ છે. કાલે અગિયાર વાગે આવીને એપોઇન્ટમેન્ટ ઓર્ડર લઇ જજો. તમે નહીં ધાર્યા હોય એવા લાભો તમને આપતાં કંપનીને ગૌરવ થશે.'
અને વિશેષના પરિવારમાં આનંદનું વાતાવરણ સર્જાયું હતું. વિશેષના પપ્પાજીએ પૂછ્યું: ૧બોસ જોડે કશી માથાકૂટ ન થઈ ? મેં તો માન્યું હતું કે તું લડી ઝઘડીને ખાલી હાથે પાછો આવીશ.
'પપ્પાજી, આપણા દેશના વડીલોની આ જ કરુણતા છે. સંતાનને શ્રધ્ધાની દ્રષ્ટિને બદલે શંકાની નજરે મૂલવવું એને વડીલો વડીલત્વ સિદ્ધ અધિકાર માને છે. તેજસ્વી હોવાનો અર્થ એ નથી કે વ્યક્તિએ અહંકારી બનવું. ભણતર બે બાજુ ચાલવું જોઇએ, બહાર અને અંદર. બહારનું ભણતર માણસને ગણતરીબાજ બનાવે છે, જ્યારે અંદરનું ભણતર માણસને ઇન્સાનિયત શિખવે છે. પપ્પાજી, મારા જીવન માટે આ જ સિદ્ધાન્તને હું માર્ગદર્શક માનું છું. પપ્પાના આશીર્વાદ લઇ વિશેષ ફ્રેશ થવા ચાલ્યો ગયો.
બીજે દિવસે બરાબર અગિયારને ટકોરે વિશેષ પોતાની નવી ઓફિસે પહોંચી ગયો. મિ. રૂઆબે તેને આવકાર્યો અને માસિક પંચોતેર હજાર પગાર અને કારની સગવડ સાથેનો ઓર્ડર તેના હાથમાં મૂક્યો. બોસે કહ્યું: 'આ ટ્રેઇનિંગ પિરિયડનો કામચલાઉ ઓર્ડર છે. ટ્રેઇનિંગ પૂરી થયા બાદ તમારે વેતનવૃધ્ધિ માટે મને કશું કહેવું નહીં પડે.' કહી મિ. રૂઆબ ઉભા થયા અને વિશેષને પોતાની સાથે આવવા કહ્યું.
મિ. રૂઆબ વિશેષને એક ફર્નિચર સજ્જ ચૅમ્બરમાં લઇ ગયા અને એક્ઝિક્યુટિવ ચૅર પર મિ. વિશેષને બેસાડતાં કહ્યું ઃ 'આ ભવ્ય ચૅમ્બર આજથી તમારી. હું માનું છું કે કર્મચારીને ઠારવો એ પણ તેની નિષ્ઠા વધારવાનું મહત્ત્વ સોપાન છે. હું મારા સ્ટાફને મારો પરિવાર માનું છું.'
મિ. રૂઆબની ખાનદાની જોઈ વિશેષ ગદગદ થઇ ગયો. એમણે સાદ કરીને પોતાની પુત્ર વિશ્વધાને બોલાવી અને સૂચના આપી કે શાંભવીને પણ સાથે રાખે.
વિશ્વધા અત્યંત મોડર્ન ફેશનેબલ વસ્ત્રોમાં સજ્જ હતી. પોતે બોસની પુત્રી છે, એનો ગર્વ એના ચહેરા પર છલકાતો હતો. મિ. રૂઆબે કહ્યું ઃ આ મારી દીકરી અત્યંત આધુનિક છે. પણ એના વિચારો ઉમદા છે. એ માને છે કે માણસે ગમતાનો ગુલાબ કરવો જોઇએ, પણ હદમાં રહીને.
'બસ, બસ પપ્પા, મિ. વિશેષ સમક્ષ મારાં વખાણ કરી તેમને પ્રભાવિત ન કરશો. નીવડે વખાણ. મિ. વિશેષ વિશે પણ મારું આવું જ મંતવ્ય છે. ખરૂં ને મિ. વિશેષ ?'
'હા, મેડમ, માણસે વ્યક્તિ કે વસ્તુ વિશે ધારણા બાંધીને ચાલવું ન જોઇએ.પરિવર્તનના આ યુગમાં કશું અપરિવર્તનીય નથી. બૉસને પણ મારી એ જ વિનંતી છે. સમયની કસોટી પર કસાયા બાદ જ મારા વિશે આપ કશો અભિપ્રાય બાંધજો ! - વિશેષે કહ્યું...'
'અને આ છે શાંભવી. આપણી ઓફિસના પ્યુન આક્રોશની પુત્રી. આક્રોશ જેટલો ઉશ્કેરાટવાળો છે, શાંભવી તેટલી ઠરેલ અને શાણી છે. ઉચ્ચ સંસ્કાર એ જ એનું ઘરેણું છે. શાંભવી વિશ્વાસપાત્ર છે છે. તમે તેને જે કાંઈ કામ સોંપશો તે નિષ્ઠાથી કરશે.
એણે પણ સિવિલ એન્જિનિયરિંગમાં ડિપ્લોમા મેળવેલા છે.' મિ. રૂઆબે શાંભવીની પીઠ થાબડતાં કહ્યું.
'સર, બોસ બનવાની કળા તો કોઇએ આપની પાસેથી શિખવી જોઇએ. સ્ટાફ મેમ્બર્સને આટલા બધા ઉમળકા સાથે વધાવતો હોય એવો બોસ ભાગ્યે જ જોવા મળે. સર, મને આશીર્વાદ આપો કે હું આપની ઉચ્ચ અપેક્ષાઓને લાયક ઠરું' કહી વિશેષે, મિ. રૂઆબને પ્રણામ કર્યા. મિ.રૂઆબે તેના મસ્તક પર હાથ મૂકી શુભાશિષ પાઠવી.
મિ. વિશેષે પોતાની કામગીરી ખૂબ જ નિષ્ઠાથી અદા કરવા માંડી. તેના મિલનસાર સ્વભાવને કારણે હાથ નીચેના માણસો પણ ઉત્સાહભેર કામ કરવા લાગ્યા. જે કામ દોઢ વર્ષમાં પૂરું કરવાનું હતું, તે કામ માત્ર નવ મહિનામાં પૂરું થતાં મિ. રૂઆબ વિશેષ પર ઓળઘોળ થઇ ગયા.
અને એક રવિવારે અચાનક જ તેઓ મિ. વિશેષને ઘેર પહોંચી ગયા. વિશેષના બોસને સામેથી મળવા આવેલા જોઇ વિશેષના પપ્પા મન્મથરાય ધન્ય ધન્ય થઇ ગયા. એમણે કહ્યું: 'મારે લાયક કામ હોય તો મને જ બોલાવવો જોઇતો હતો. આપે શા માટે કષ્ટ લીધું ?'
'દરેક કામનો એક પ્રકાર હોય છે. હું જે કામ લઇને આવ્યો છું તેમાં આપ મારા કરતાં મોટા છો' મિ. રૂઆબે મોઘમ જવાબ આપ્યો.
'એટલે હું કાંઈ સમજ્યો નહીં સાહેબ' મન્મથરાયે ઉત્સુકતાથી પૂછ્યું. 'માણસને નોકરી પછી બીજી મહત્ત્વની અપેક્ષા હોય છે પોતાને અનુકૂળ જીવન સંગિીની. હું મારી દીકરી વિશ્વધાનું વિશેષ માટે માગું લઇને આવ્યો છું. એટલે આપ મોટા માણસ અને હું નાનો માણસ. માગનાર હંમેશાં નાનો જ ગણાય.' મિ. રૂઆબે મન્મથરાયનો હાથ પકડી કહ્યું.
'આ તો સોનામાં સુગંધ ભળી. આવી ઉત્તમ ફરમાઈશ તો મારા પુત્ર વિશેષને પણ મંજૂર હશે' મન્મથરાયે કહ્યું.
પણ વિશેષે ઝાઝો ઉત્સાહ દાખવ્યો નહીં, એટલે મિ. રૂઆબે પૂછ્યું: 'મિ. વિશેષ, મેં કશી અનુચિત માગણી રજૂ કરી ?'
'ના સર,આપની માગણી અનુચિત નથી પણ મારી લાગણી જુદી જ દિશામાં કામ કરી રહી છે' - વિશેષે કહ્યું 'એટલે આપ કોઇને વચન આપી બેઠા છો ?' રૂઆબે પૂછ્યું.
'ના સર, જેનો હાથ આપની મદદથી હું માગવાનો છું, એ આપણી ઓફિસના પ્યુન આક્રોશભાઈની પુત્રી શાંભવી છે. આક્રોશભાઈ કેમ ચીડાએલા અને ઉશ્કેરાયેલા હે છે, એની મેં તપાસ કરી ત્યારે ખબર પડી કે તેમને આંતરડાનું કેન્સર છે અને તેમનું આયુષ્ય લાંબું નથી. પોતાના અવસાન પછી મા વગરની પુત્રી શાંભવીનું શું થશે, એની ચિંતા તેમને રાત દિવસ કોરી ખાય છે. એટલે..'
'એટલે તેને પૈસાની જરૂર હોય તો તમે સૂચવો તેટલા પૈસા હું આપું' - મિ રૂઆબે સ્પષ્ટતા કરી.
'ના સર, એમને પોતાની પુત્રીના ભવિષ્યની ચિંતા છે. આપની સુપુત્રીને તો આપના માન-મરતબાને કારણે કોઈ પણ સ્વીકારવા તૈયાર થશે, પણ એક ગરીબની પુત્રીનો હાથ કોણ ઝાલે ?'
'એટલે તમે શાંભવીને જીવન સંગિની બનાવવા ઇચ્છો છો એમ ને ? તો હું તમારા ઉપરનો મારો હક જતો કરું છું. શાંભવીને તમારી સાથે પરણાવવાની જવાબદારી આજથી મારી. વિશ્વધા માટે તમારા ઇનકારથી મને લેશમાત્ર માઠું નહીં લાગે. તમારા ઘર પાસેથી એક મહાન સંદેશો લઇને જાઉં છું કે ધન કરતાં ધર્મ એટલે કે માનવતા મોટી છે. મે ગૉડ બ્લેસ યુ' - કહી મિ. રૂઆબ હસતે મોંઢે વિદાય થયા હતા.
from Magazines News - Gujarat Samachar : World's Leading Gujarati Newspaper https://ift.tt/318UY7S
ConversionConversion EmoticonEmoticon